رنگ شناسی لباس: رنگ ذهنی چیست و با شخصیت چه ارتباطی دارد؟

رنگ ذهنی چیست؟ آیا می‌توان شخصیت افراد را از رنگ‌ها فهمید؟ هر رنگ را باید در کجا استفاده کرد؟ آیا برای شما پیش آمده است از هارمونی رنگ یک مکان یا یک شی لذت ببرید؟ یا برعکس شما را حساس کرده و احساس ناسازگاری در شما ایجاد کند؟

در نوشته قبل یعنی «رنگ شناسی لباس: رنگ عنصر جدانشدنی زندگی زمینی» در باره فیزیک رنگ و کنتراست‌ها توضیح دادیم و اصطلاحات مهم این حوزه را یا گرفتیم.
در این نوشته ما به ادامه موضوع رنگ شناسی به کمک اثر به یاد ماندنی هنر رنگ، از هنرمند پر توان، آقای یوهانس ایتن می‌­پردازیم و شما را با هماهنگی رنگ‌­ها و کیفیت ذهنی رنگ آشنا می‌­کنیم تا به جواب سوال « آیا تنها با سلیقه ذهنی می‌­توان به حل تمام مسائل مربوط به رنگ پرداخت؟» برسیم.

هماهنگی رنگ­‌ها

وقتی مردم از هماهنگی رنگ صحبت می‌کنند، در واقع اثر کنار هم قرار گرفتن دو یا سه رنگ را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. بررسی‌­های انجام گرفته در خصوص مجموعه‌های ذهنی رنگ، نشان می‌دهد قضاوت افراد در مورد هماهنگی و عدم هماهنگی رنگ‌­ها با هم متفاوت است. در اصطلاح عام، مجموعه‌ای از رنگ‌­ها زمانی هماهنگ نامیده می‌شوند که از یک رنگ با طیف‌­های مختلف و یا از چند رنگ مختلف با درجه تیره روشنی یکسان حاصل شده­ باشند. مجموعه‌ هماهنگ به نظر عوام، مجموعه‌­ای است که رنگ‌­ها بدون کنتراست شدید در کنار هم قرار گرفته باشند. در نتیجه، وجود هماهنگی یا ناهماهنگی به سادگی به معیار خوش آمدن و خوش نیامدن و یا جذاب بودن جذاب نبودن برمی‌گردد. چنین قضاوتی عاطفی و شخصی است و عامل عینی ندارد. مفهوم هارمونی رنگ بهتر است از قلمرو گرایشات ذهنی دور و به قلمروی اصول عینی نزدیک شود. هارمونی نتیجه تقارن نیروها است.

مثال زیر را در نظر بگیرید؛ اگر مدتی به یک مربع سبز خیره شویم، سپس چشمان خود را ببندیم، تصویری به صورت مربع قرمز خواهیم دید. اگر به مربع قرمزی نگاه کنیم، سپس چشمان خود را ببندیم، تصویری که مشاهده خواهیم کرد، سبز است. این آزمایش را می‌­توان با هر رنگ دیگری انجام داد. می‌­توان به این موضوع پی ­برد همواره تصویر، رنگ مکمل است. چشم ما به دنبال ایجاد تعادل خود می‌گردد و رنگ ‌مکمل را درست می‌کند. این پدیده را «کنتراست پی در پی» می­نامند.

حال اگر یک مربع خاکستری را روی سطحی با رنگ خالص مانند رنگ سبز قرار دهیم، مربع خاکستری متمایل به قرمز خواهد شد! و اگر سطح قرمز باشد مربع خاکستری متمایل به سبز می‌شود. به طرز جالبی هر رنگی موجب می‌شود تا رنگ مکمل خودش در مربع خاکستری حضور یابد. رنگ­‌های خالص نیز تمایل دارند تا رنگ‌های دیگر را به سمت مکمل خود سوق دهند. این پدیده را «کنتراست همزمانی» می‌نامند.

کنتراست‌­های پی در پی و همزمانی ما را متقاعد می‌کنند که چشم انسان تنها زمانی متعادل است که روابط مکملی رنگ، در آن برقرار باشد.

به خاکستری خنثی توجه کنید. این رنگ حالتی کاملاً متعادل را در چشم به وجود می‌­آورد. چشم و مغز به چنین خاکستری نیاز دارند و با تماشا کردن آن و سپس برگرداندن نگاه، هیچ پس تصویری پدید نخواهد آمد که متناسب با وضعیت تعادل حس بینایی است. این نوع خاکستری را ترکیب سیاه ­و سفید، و یا دو رنگ مکمل و سفید، و یا ترکیب چند رنگ ایجاد می‌کند. که در میان آن‌ها از سه رنگ اصلی زرد، قرمز و آبی به نسبت معینی وجود داشته باشد.

در هر زوجی مکملی سه رنگ اصلی وجود دارد:

قرمز، سبز = قرمز، (زرد + آبی)

آبی ، نارنجی = آبی ، (زرد + قرمز)

زرد ، بنفش = زرد ، (قرمز + آبی)

بنابراین می‌توانیم بگوییم وقتی مجموعه‌ای از دو یا چند رنگ با هم مخلوط شوند، که در آن‌ها از زرد، قرمز و آبی به نسبت‌های مناسبی وجود داشته باشد خاکستری ایجاد می‌شود. زرد، قرمز و آبی را می‌­توان جایگزین تجمع کل رنگ­‌ها کرد. ارضا شدن چشم این کلیت را ایجاب می­‌کند و در این حالت چشم در تعادلی هارمونیک قرار می‌­گیرد.

البته هرترکیب دیگری که مخلوط­شان خاکستری ایجاد نکند، خصوصیات احساسی و یا ناهماهنگ دارند. آثار مهم زیادی وجود دارند که صرفاً احساسی هستند و کمپوزیسیون آن‌ها با تعریفی که از هماهنگی شد تطابق ندارد. بنابراین موضوع لزومی ندارد تمام کمیسیون‌ها هماهنگ باشد.

به طور کلی تمام زوج‌های مکمل، تمام تریادها (سه‌­تایی‌­ها) که در دایره دوازده رنگه، در رئوس یکی از مثلث‌­ها واقع می‌شوند و تمام تترادها (چهارتایی­‌ها) که در رئوس مربع یا مستطیل قرار می‌گیرند، هماهنگ هستند.

کیفیت ذهنی رنگ

یوهانس ایتن، خاطره‌­ای از کلاس هنر خود که درباره مجموعه‌های هماهنگ رنگ بود را، اینگونه تعریف می‌­کند.

«می‌­خواستیم سطوح دایره شکل کاملی را به قطعات دلخواه تقسیم و رنگ­ آمیزی کنیم. هنوز هیچ تعریفی از هماهنگی رنگ تیره را، برای هنرجویان ارائه نداده بودم. پس از ۲۰ دقیقه کلاس نا آرام شد. پرسیدم مسئله چیست و جواب دادند: « همه ما فکر می‌­کنیم ترکیبی که به عنوان تکلیف به ما داده‌­اید، هماهنگ نیست. ما آن‌­ها را غیرهماهنگ و ناخوشایند می‌­دانیم».

جواب دادم: «بسیار خوب حالا هرکدام هر ترکیبی را که خوشایند و هماهنگ می‌­دانید، رنگ­ آمیزی کنید.»

بلافاصله کلاس آرام شد. همه مایل بودند ثابت کند که مجموعه‌ی رنگی من نادرست است. پس از یک ساعت از آن‌­ها خواستم کارهایشان را برای بررسی روی کف اتاق بچینند. هر کدام از شاگردها چندین ترکیب اصیل که خیلی شبیه به هم بودند، پدید آورده بودند. ولی کار هر یک با دیگری متفاوت بود. با کمال تعجب دریافتم که هر هنرجو درک شخصی از هماهنگی رنگ دارد. مجموعه‌های رنگ هماهنگ که هرکس پدید آورده است، عقاید ذهنی و شخصی او را نشان می دهند. این همان « رنگ ذهنی » است.

با توجه به این تجربه، هر نوع اظهار‌نظر مبنی بر این­که « رنگ‌ ذهنی ممکن است خصوصیت یا حالت فکری یا حسی را آشکار ­سازد»، باید کنار گذاشته شود. تجربیات در مورد رنگ ذهنی باید با دقت زیاد آغاز شوند. بسیاری از مردم ابا دارند تا خود را همانطورکه هستند، نشان دهند. هر کسی در حرفه خود با رنگ سر و کار دارد، اما در کشف رنگ ذهنی خود با اشکال روبرو می‌­شود. از طرف دیگر کوشش‌­های اخیر در مورد ترکیبات رنگی بسیار کامل است. اشخاص به جای انعکاس شخصیت خود در کار، از رنگ‌­های مکمل یا ترکیبات معمولی تبلیغاتی و تجاری استفاده می­‌کنند. هماهنگی ممکن است با رنگ‌های خیلی محدود، فقط با دو یا سه رنگ، ظاهر شود. مانند: آبی‌­روشن، خاکستری متوسط، سفید و سیاه، یا قرمز-قهوه­‌ای تیره، قرمز-­قهوه‌­ای روشن و سیاه.

از طرف دیگر، هماهنگی ممکن است در حوزه وسیعی صورت گیرد؛ زرد، قرمز، آبی با درجات متفاوتی از خلوص و همچنین دو یا چند رنگ خالص با تیره‌­روشنی‌­های متفاوت.

سه حالت بین افراد وجود دارد: افرادی که از رنگ‌های محدود استفاده می‌­کنند، افرادی که رنگ‌های بی­شمار به کار می‌برند و گروهی نیز در موقعیت بینابین قرار دارند.

در ترکیبات ذهنی، معمولاً یک رنگ و تمام تن‌های آن بیشتر از سایر رنگ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد که با خود می‌­گوییم: «فلان کس دنیا را با قرمز، آبی یا زرد می­‌بیند.» مثل این است که او همه چیز را از پشت عینک رنگی مشاهده می‌کند و شاید فکر و احساس­اش به همان رنگ است.

‏یوهانس ایتن در مطالعات خود از رنگ ذهنی، به این پی‌­برده است که نه تنها انتخاب و در کنار هم قرار دادن رنگ­‌ها، بلکه اندازه، جهت و سطوح آن‌­ها نیز ممکن است بسیار خاص باشد. بعضی از افراد به تمام سطوح رنگی جهت عمودی می­دهند و گروهی دیگر بر سطوح افقی یا مایل تاکید می­‌کنند. جهت قرار گرفتن رنگ‌­ها، حالت فکری و احساس فرد را نشان می دهد. بعضی افراد تمایل دارند لبه رنگ­‌ها مشخص، مواج و حلقه­ حلقه باشد. بعضی دیگر میل دارند لکه‌های رنگ مبهم و درهم و برهم باشند. این گروه به ساده و سریع فکر کردن عادت ندارند. آن‌­ها ممکن است خیلی احساساتی و خیالاتی باشند.

در هر کوششی برای شناختن رنگ ذهنی باید به ریزترین ویژگی‌­ها توجه کنیم؛ اما عامل اصلی و مشخص کننده حال و هوای شخص است.

تعبیر مجموعه‌های رنگ ذهنی تنها بر اساس چند رنگ و ارزش بیانی آن­‌ها نیست. نوع رنگ ذهنی، در درجه اول اهمیت قرار دارد و سپس گذاشتن رنگ‌ها در کنار هم، جهت آن‌­ها، درخشش، وضوح یا ابهام، وسعت، بافت و روابط ریتمیک حائز اهمیت هستند.

موقعیت‌­های زیر را تصور کنید:

مغازه­‌های قصابی را می‌توان با سبز روشن و آبی تزیین کرد تا گوشت‌­ها تازه‌­تر و قرمز­تر به نظر برسند.

رنگ مناسب قنادی‌­ها نارنجی‌­روشن، صورتی و سفید کرد؛ زیرا اشتها را برای خوردن شیرینی تحریک می‌کنند. اگر یک طراح تبلیغاتی، بخواهد طرحی برای جعبه قهوه دهد که در آن نوارهای از زرد و سفید باشد و یا برای اسپاگتی نقطه‌های آبی گل باقالی(!) انتخاب کند، کاملاً در اشتباه است؛ زیرا این فرم و رنگ در تعارض با موضوع آن است.
باغبان­‌ها نیز با مسائل مهم فرم و رنگ مواجه هستند. آن‌­ها رشد گل‌­ها، شکل و اندازه آن‌­ها، رنگ شکوفه­‌ها، برگ‌ها و میوه‌­ها را مشاهده می‌­کنند. خاک اطراف گل­‌ها، سنگ‌­ها، شرایط نور و سایه را باید مورد توجه قرارگیرد تا نتیجه ثمربخشی حاصل شود. کاشتن گل‌های زرد در جلوی دیواری از سنگ‌سفید کار درستی نیست زیرا این زمینه‌ها از تاثیر رنگی این گل‌­ها می­کاهند.
گل ­فروش­‌ها به شدت به فصل و انواع گل‌­هایی که به دستشان می‌­رسد، وابسته‌اند. آن‌­ها نمی‌­توانند بر اساس سلیقه شخصی خود عمل ­کنند. برای مثال، دسته گل عروس باید حالت نشاط ­آور داشته باشد. در این مورد علاوه­ بر قرمزها و صورتی‌­های آتشین از هر نوع رنگ روشن دیگر نیز، می‌­توان استفاده کرد.
برای کریسمس هیچکس آبی‌­تیره یا سبزتیره انتخاب نمی‌کند. بلکه شکوفه‌های ظریف روشن با رنگ‌های سفید و آبی روشن، صورتی، زرد روشن و سبز روشن را برمی‌گزیند.
گل ­فروش­‌ها در تزیین گل برای جشن سالگرد تاسیس یک شرکت، باید با استفاده از رنگ‌های تند گل­‌های درشت با برگ‌­های سبز زنده، به طور منظم و نه مبهم، ترکیبی به وجود آورند که علاوه بر نشاط، نظم را نیز بیان کند.
فروشندگانی که مشتریان­شان به رنگ حساس هستند، در صورتی موفق خواهند بود که سعی کنند به جای تحمیل سلیقه خود، سلیقه آن‌­ها را بشناسند.
هر زنی باید بداند چه رنگی به او می‌آید. این رنگ­‌ها همیشه رنگ ذهنی و ضمائم تزیینی آن‌­ها هستند. هنگامی که مشتری در جستجوی رنگ خاصی است، لازم است بداند چه رنگ دیگری می تواند آن را تقویت یا تضعیف کند و یا به علت «همزمانی» آن را تغییر دهد.
کالاها و اجناس روشن نباید در معرض دید مستقیم مشتری قرار بگیرند. زیرا ممکن است نیروی همزمانی، تاثیر منفی بر روی آن‌­ها بگذارد. به دلیلی مشابه، محل فروش باید رنگ خاکستری خنثی داشته باشد تا رنگ کالاها به درستی و موثر مشاهده شود.

امروزه معماران برای بلوک‌های بزرگ خانه­‌های مسکونی، رنگی واحد در نظر می‌گیرند. آن­‌ها باید بدانند تنها اشخاص که همان سلیقه رنگی را دارند، از این آپارتمان،ها لذت می برند و دیگران کمابیش از آن بیزار باشند. رنگ‌­های غیر دلخواه ممکن است فشار شدیدی روی افراد حساس وارد کنند.

سوالی مطرح می‌شود آیا حفظ تندرستی هدفی، مهم‌­تر از وحدت زیبایی‌شناسی نیست؟

این نمونه‌ها نشان می‌دهند که سلیقه ذهنی برای حل تمامی مسائل رنگ کافی نیست و داشتن دانش اصول عینی برای ارزیابی صحیح و استفاده از رنگ نیز ضروری است.
در این نوشته با مفاهیمی دیگر از دنیای رنگ از طریق کتاب هنر رنگ از یوهانس ایتن، آشنا شدیم.

شاید دوست داشته باشید در ادامه بخوانید:
رنگ شناسی در لباس: کنتراست چیست و انواع آن کدام است؟
رنگ شناسی در لباس: کنتراست هفتگانه چه کمکی می‌کند؟
رنگ شناسی در لباس: نظریه امپرسیون و اکسپرسیون چه کمکی می‌کند؟